ปรัชญาคืออะไร

การตอบว่าคืออะไร ก็คือ การนิยาม เป็นการให้ความหมายตามความเข้าใจของเราและเพื่อให้คนอื่นเข้าใจตรงกัน ดังนั้นจะต้องบอกเป็นประเภทอย่างกว้าง (genus) และประเภทเจาะจง (species) เช่น มนุษย์ คือ สัตว์ (genus) เหตุผล (species)

ในความเป็นจริง ไม่มีนิยามใดของปรัชญาที่ได้รับการยอมรับจากทุกฝ่ายโดยดุษฎี ปรัชญาคืออะไร จึงตอบไม่ได้ เพราะความสนใจของปรัชญาเปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัย และพื้นที่

อย่างไรก็ตาม กีรติ บุญเจือ (2559) ได้นิยามปรัชญาว่า “ปรัชญาคือ วิชาว่าด้วยปัญญา” หรือ ภาษาอังกฤษว่า Philosophy is the knowledge about mind: its nature and activities for internal outcome and external outcome

 

เนื้อหาปรัชญา

             ปรัชญาเริ่มจากคำถาม เนื้อหาปรัชญาก็มาจากคำถาม ได้แก่

• ความเป็นจริงคืออะไร (what is reality)
  • อภิปรัชญา (metaphysics)
• เรารู้ความเป็นจริงได้อย่างไร (how to know reality)
  • ญาณวิทยา (epistemology)
• อะไรเป็นเครื่องมือในการค้ำประกันความจริง
  • ตรรกวิทยา (logic)
• เราจะเอาปรัชญาบริสุทธิ์ไปตีความผลสรุปของวิชาอื่นๆได้อย่างไร
  • ปรัชญาประยุกต์ (applied philosophy)  

วิชาที่แยกออกจากปรัชญา

ปรัชญาประยุกต์เมื่อเจริญก้าวหน้าและมีเนื้อหาของตนเองมากพอก็จะแยกออกไปเป็นวิชาการเฉพาะ (subject) ตัวอย่างเช่น

• ศาสนา การตอบปัญหาที่เกี่ยวข้องกับความสำนึกของมนุษย์
• คณิตศาสตร์ ได้พัฒนาเนื้อหาเฉพาะตัวในด้านการคำนวณ
• วิทยาศาสตร์ ค้นพบวิธีการวิทยาศาสตร์ แยกไปเมื่อศตวรรษที่ 15
• สังคมศาสตร์ ใช้ระเบียบวิธีวิทยาศาสตร์ แยกไปปลายศตวรรษที่ 19
• จิตวิทยา ใช้ระเบียบวิธีวิทยาศาสตร์ แยกไปเมื่อ 1920

ตัวอย่างปัญหาปรัชญา

“เอกภพมาจากไหน?”

เอกภพ คือ cosmos จักรวาลที่เป็นระเบียบแบบแผน หมายถึง universe as a complex and orderly system ความสงสัยในปัญหานี้ทำให้เกิดวิชาจักวาลวิทยา cosmology ซึ่งเป็นสาขาหนึ่งของอภิปรัชญา สิ่งตรงข้ามกับ cosmos คือ chaos การตอบคำถามด้วยกระบวนการวิทยาศาสตร์ได้แยกทำให้เกิดการแยกตัวออกมาเป็นวิชาดาราศาสตร์ astronomy

ทำไมจึงเป็นคำถามปรัชญา เพราะ มนุษย์อยากรู้ว่าตนเองมาจากไหน โลกมาจากไหน คือการมองหา origin

 

คำตอบที่เป็นไปได้

มีผู้ตอบมาตั้งแต่อดีต แต่ก็ยังไม่มีคำตอบใดที่ตอบได้จนหมดปัญหา

• เทววิทยา ตอบตามความเชื่อศาสนาว่า “มีพระเจ้าสร้างโลก”
• วิทยาศาสตร์ ตอบว่า มีการค้นพบวิทยาศาสตร์ว่าเอกภพเกิดจากหมอกเพลิง (nebula) อายุ 15,000 ล้านปี โดยมีการระเบิดออก (supernova) ได้ดาวฤกษ์เมื่อ 10,000 ล้านปีก่อน หรือ ก๊าซในหมอกเพลิงคือ interstellar gas รวมตัวกันเป็นเมฆแล้วจึงระเบิดออกเป็นดาวฤกษ์
• ดาราศาสตร์ ตอบว่า เอกภพที่เราสนใจกันนี้ มันกำลังขยายตัว แสดงว่า ดาวฤกษ์ แกแลคซี่กำลังเคลื่อนที่ออกจากเรา ดังนั้น เอกภพจึงน่าจะเกิดจาก big-bang แต่ก็มีผู้ที่พบว่าสสารทุกอย่างในเอกภพในภาพรวมยังคงเหมือนเดิม จึงเชื่อว่าเอกภพเกิดจาก steady state

ทำไมจึงยังเป็นคำถามปรัชญา

มีคำตอบแต่ยังตอบไม่หมด เพราะมีคำถามต่อที่ยังตอบไม่ได้

• คำถามต่อคำตอบเทววิทยา พระเจ้าย่อมเป็นผู้สร้าง (creator) ย่อมเป็นผู้สร้างหมอกเพลิง แล้วใครสร้างพระเจ้า พระเจ้าสร้างทุกอย่างจากความว่าง หรือ พระเจ้าสร้างทุกอย่างเพื่อแสดงพระองค์ คำตอบเหล่านี้ยังคงถกเถียงกันอยู่จนทุกวันนี้
• คำถามต่อวิทยาศาสตร์ หมอกเพลิงที่มีอยู่นี้จะเย็นลงไปเรื่อยๆ จนถึง 0 องศาเคลวิน ซึ่งเป็น (absolute degree) ได้ไหม แล้วจะกลับมาร้อนใหม่ได้อีกไหม แล้วจะเย็นสลับร้อนไปมาหรือไม่ วิทยาศาสตร์ยังคงไม่อาจให้คำตอบได้
• คำถามต่อดาราศาสตร์ เมื่อกาแล็คซี่ขยายตัวไปเช่นนี้มันจะชนกันเองไหม แล้วมีขอบที่สุดที่มันจะขยายไปไหม ถ้ามีแสดงว่าเมื่อขยายตัวไปจนถึงที่สุดจะมีการหดกลับเข้ามาใช่ไหม

จากตัวอย่างคำถามปรัชญา เป็นการยืนยันว่า คำถามสำคัญของมนุษย์ที่ว่า ความเป็นจริงคืออะไร จึงเป็นสิ่งที่มนุษย์สนใจไม่จบสิ้น ความเป็นจริงจึงเป็น reality อยู่อย่างนั้น ถ้าไม่มีความเป็นจริงก็คือ nothingness  เรารู้ความเป็นจริงได้อย่างไร ทำให้มนุษย์คิด พิสูจน์ ถ้าพบว่าสิ่งที่เราคิดตรงกันกับความเป็นจริงก็คือ ความจริง (truth) แต่ถ้าสิ่งที่คิดไม่ตรงกับความเป็นจริงคือความเท็จ (false)

 

สรุป

ปรัชญาเริ่มจากคำถามและนำไปสู่คำตอบ คำตอบที่ชัดเจนมีหลักการของตนก็แยกออกเป็นวิชาใหม่ ส่วนที่ยังไม่มีใครตอบได้และส่วนที่ต้องคิดให้ลึกซึ้งจึงเป็นพื้นที่ของการคิดปรัชญาซึ่งต้องย้อนกลับไปถึงคำถามปรัชญาให้ได้ และตอบอย่างปรัชญาคือ ความเป็นจริงและความจริง ทั้งนี้ความรู้ในวิชาต่างๆ สามารถประมวลมาเป็นเหตุผลในการตอบคำถามได้ในฐานะคำตอบที่เป็นไปได้เท่านั้น

อ่าน ปรัชญาศึกษา: บทที่ 2 การสอนอย่างปรัชญา

อ่าน ปรัชญาศึกษา: บทที่ 4 กระบวนทรรศน์ปรัชญา