ปรัชญาของความรู้

อ.ดร.เอนก สุวรรณบัณฑิต :

พื้นฐานปรัชญาของความรู้

หลักการสำคัญของอริสโตเติลในการอธิบายมนุษย์คือ สัตว์ที่มีเหตุผล (Man is a rational man) ซึ่งปัญญา (nous) นั้นเป็นสิ่งที่มีในมนุษย์เท่านั้น และปัญญานี้มีศักยภาพในการวิเคราะห์ (analysis), สังเคราะห์ (synthesis), ค้ำประกัน (verify) และ หยั่งรู้ (insight) ซึ่งปัญญาที่มีสมรรถภาพที่ดี เรียกว่า ปรีชาญาณ (wisdom)

ปัญญาที่มีศักยภาพหยั่งรู้จะสร้างให้เกิดความรู้วิชาการเชิงเทคนิค (techne) และความรู้วิชาการ (ars) การรู้แต่เพียงทำซ้ำหรือแก้ปัญหาได้ เรียกว่าความรู้เทคนิค (rhompeira/technique) และ การรู้เพียงพอให้ทำงานได้ แต่ไม่อาจสร้างสิ่งใหม่ เรียกว่า ทักษะ (peira/skill)

Francis Bacon (1561-1625)  ได้เสนอว่า  “Knowledge is power” ซึ่งเป็นกุญแจสำคัญในการเปลี่ยนผ่านยุคกลางไปสู่ยุคสมัยใหม่ แต่ในยุคปัจจุบันคนรุ่นใหม่มีเทคโนโลยีพร้อมใช้ จึงมองหาและสะสมข้อมูลข่าวสารไว้ในระดับที่เหนือกว่ามากกว่า เพื่อเอาเปรียบผู้อื่น

สังคมบนฐานความรู้ (Knowledge Based Society)

1. กรอบคิดเชิงสังคมที่มุ่งแสวงหาสังคมคุณภาพอย่างใหม่
2. เป็นแนวทางที่แสดงความสำเร็จของเทคโนโลยีสื่อสารและสารสนเทศในการสร้างสังคมที่ดีกว่า
3. สังคมอุดมคติที่มนุษยชาติต้องการและเป็นสังคมที่มีสันติภาพและเสรีภาพเพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิต

 ปัญหาจริยศาสตร์ของความรู้

1. หลักการ Knowledge is virtue ทำให้คนที่มีความรู้มากเชื่อมั่นว่าตนเองเป็นคนดีกว่าคนอื่น
2. การมีฐานข้อมูลมากๆ เชื่อว่าจะทำให้มีความรู้เพียงพอที่จะสร้างสันติภาพให้เกิดขึ้นได้อย่างแข็งแกร่ง
3. ความรู้คือพลัง ถูก ฟูโกล์ (Foucault) วิพากษ์ว่าเป็นความรู้คืออำนาจของนักการเมืองที่จะลวงหลอกประชาชน
4. คนทั่วไปเชื่อมั่นว่าหากมีอาวุธที่เหนือกว่าย่อมทำให้ผู้อื่นเกรงกลัว ไม่กล้าเกิดข้อขัดแย้ง แต่ประวัติศาสตร์ก็แสดงว่า ผู้มีอาวุธมากกว่ากลับเป็นฝ่ายรุกรานเสียเอง ดังนั้น การมีความรู้มากกว่าก็ย่อมจะมีข้อคำนึงเช่นนี้ได้เช่นเดียวกัน

ความรู้ที่สำคัญตามปรัชญากระบวนทรรศน์

1. ความรู้เกี่ยวกับเบื้องบน
2. ความรู้เกี่ยวกับกฎและเกณฑ์
3. ความรู้เกี่ยวกับคัมภีร์และหลักศาสนา
4. ความรู้เกี่ยวกับวิธีการวิทยาศาสตร์และความรู้วิทยาศาสตร์
5. ความรู้เป็นชุดของความรู้ที่เราสนใจเท่านั้น มีชุดความรู้อื่นอีกมาก แต่เราถูกครอบงำด้วยชุดความรู้ที่ระบบสถาบันต้องการเท่านั้น
6. ความรู้มีไว้เพื่อให้เราใช้ในการพัฒนาคุณภาพชีวิต

จริยธรรมปัญญานิยม (Ethical intellectualism)

หลักการปัญญานิยมส่งเสริมจริยธรรม โดยยึดในหลักการของ Socrates ว่า “virtue is knowledge” คือ คุณธรรมเป็นความรู้ ไม่ใช่ความรู้คือคุณธรรม การมีความรู้มากก็เพื่อจะได้รู้จักและมีตัวเลือกในการปฏิบัติดีได้มาก ดังนั้นการมีชีวิตที่ดีจะต้องมีความสุขปัญญา (happiness) ในการทำสิ่งที่ถูกต้อง

หลักปรัชญาของ Heideggerian’s philosophy

จิตของมนุษย์เป็นจิตที่อยู่ในโลกเรียกว่า Dasein และมนุษย์เข้าใจโลกผ่านปรากฏการณ์ที่มนุษย์เป็นส่วนหนึ่งด้วย (Being in the world) ทำให้มนุษย์กับสิ่งต่างๆ (Subject-Object relation) มีความสัมพันธ์บริสุทธิ์ (pure relation) ดังนั้น ข้อคำนึงในปัจจุบันที่เทคโนโลยีก้าวหน้าก็คือ มนุษย์ถูกแวดล้อมด้วยเทคโนโลยีและไม่อาจหนีออกไปจากมันได้ (Technology enframing)

มนุษย์กับความรู้

1. ความรู้ทำให้มนุษย์มั่นใจ
2. ปัญญาทำให้เกิดวัฒนธรรม
3. มนุษย์แสวงหาความรู้อยู่ตลอดเวลา
4. มนุษย์ชอบถ่ายทอดความรู้ให้ผู้อื่น
5. การศึกษาจะทำให้มนุษย์รู้ว่าความรุนแรงและสงครามนั้นน่ากลัวเพียงใด

ปัญหาของมนุษย์กับสังคมฐานความรู้

1. คนรุ่นใหม่ติดเทคโนโลยีจนขาดความสนใจสิ่งรอบข้าง เข้าสังคมไม่เป็น อยู่เป็นกลุ่มคนไม่ได้
2. สังคมถูกทำให้เกินจริง (hyper-reality)
3. ผู้มีอำนาจต่างพยายามสะสมความรู้และฐานข้อมูลเพื่อสนับสนุนอำนาจของฝ่ายตน
4. ช่องว่างระหว่าง info rich และ info poor ที่ขยายขึ้นในขณะที่เทคโนโลยีราคาถูกลง

 

สรุป

ปรัชญาสนใจความรู้ แต่ความรู้ก็เป็นปัญหาจริยศาสตร์ได้ ดังนั้น จึงต้องสนใจความรู้ทั้งในแง่อภิปรัชญา ญาณวิทยา จริยศาสตร์และปรัชญาสังคม จึงจะเสนอทางแก้ปัญหาตามหลักหลังนวยุคสายกลางได้