อ.ดร.เอนก สุวรรณบัณฑิต
เนื้อหาของญาณปรัชญาเน้นที่การจำแนกความรู้ ซึ่งแยกไว้ 3 ระดับ ซึ่งในระบบคุณค่า มนุษย์ได้นำความรู้มาใช้เพื่อการพัฒนาตนเอง
คนๆ หนึ่งจะมีการพัฒนาการตนเองอย่างต่อเนื่อง เราอาจแบ่งการพัฒนาการของคนออกเป็นระดับต่างๆ 10 ระดับ
ได้แก่
1. การรับรู้ตามอวัยวะรับสัมผัสต่างๆ ได้อย่างถูกต้อง (sensory motor : basic perception)
2. การใช้อารมณ์ในการจินตนาการภาพต่างๆ จากสิ่งเร้าที่เข้ามากระตุ้นได้ (emotion)
3. การคิดสิ่งต่างๆ ที่เป็นรูปสัญลักษณ์ (symbol) และสร้างเป็นกรอบความคิด (concept) โดยยึดตนเองเป็นหลัก คิดว่าถ้าเป็นตนเองจะทำเรื่องนั้นอย่างไร (symbolic , internal logus of control)
4. การเชื่อว่ามีสิ่งต่างๆ ที่มีอำนาจมากกว่าคอยกำกับเรื่องราวอีกที ตัวเขาเองไม่สามารถทำอะไรได้ทุกอย่าง (rule/mythic , external logus of control)
5. การคิดถึงสิ่งต่างๆ โดยยึดถือหลักฐาน เหตุผล ข้อมูลและความเข้าใจ มีการคิดอย่างเป็นระบบ (rational)
6. การใช้ปัญญาไตร่ตรอง เปิดกว้าง เข้าใจและยอมรับต่อทัศนะต่าง ๆทั้งที่เหมือนและแตกต่างไปจากตนเอง (vision)
7. สามารถวางตนเองให้คิดถึงสิ่งต่างๆ โดยไม่ยึดติดกับความเป็นตนเอง ไม่คิดหวังเพื่อตนเอง มองทุกอย่างในภาพรวม และไม่ยึดติด (psyche, gestalt)
8. มีความเชื่อ ศรัทธาอย่างลึกซึ้งต่อเรื่องราวใดเรื่องราวหนึ่ง และมีความมุ่งมั่นต่อสิ่งนั้น (subtle, faith)
9. เข้าใจถึงหลักเหตุผลในระดับของความแปรปรวนไม่สิ้นสุด (chaos) และเข้าในแนวทางความว่างเปล่า ไร้ขอบเขต (formless)
10. สามารถตระหนักรู้อย่างแท้จริง ไม่คาดเดาอย่างใช้ตรรกะ แต่มุ่งที่การรู้จริง (insight)
แต่อย่างไรก็ตาม ระดับของความรู้อาจมีการเกิดขึ้นข้ามไปข้ามมาได้ หากแต่จะยั่งยืนถ้ามีการพัฒนการอย่างต่อเนื่อง
