ราชบัณฑิตเสวนา ตอนที่ 87

ราชบัณฑิตเสวนา (87)

กีรติ บุญเจือ ราชบัณฑิต

good faith/bad faith ในศาสนาและปรัชญา

มีคำถามมาว่า 2 คำนี้มีความหมายอะไรมากกว่า ศรัทธาถูก/ผิดหรือไม่ คำ2 คำนี้ไม่ใช่ศัพท์ศาสนาไม่มีความหมายอะไรเป็นพิเศษในวิชาศาสนาถ้านำเอาไปใช้ในศาสนาก็มีความหมายธรรมดาๆ ตามสำนวนภาษา แต่ถ้าใช้ในปรัชญามีความสำคัญเป็นพิเศษ

good faith, bonne foi, buonafede แปลมาจากภาษาละตินว่า bona fide ซึ่งน่าจะแปลเป็นภาษาของเราได้ว่า “ด้วยความสำคัญผิดที่ดี” คือสำคัญผิดแต่ไม่ให้ผลร้ายหรืออาจจะให้ผลดีกว่าสำคัญถูกเสียด้วยก็ยังมีให้เห็น

ส่วน bad faith, mauvaise foi, mala fede ก็แปลมาจากคำละตินตรงข้ามว่า mala fide ซึ่งก็น่าจะมีความหมายในทางตรงข้ามว่า”ด้วยความสำคัญผิดที่เลว”คือความสำคัญผิดที่ปล่อยให้สำคัญผิดอยู่อย่างนั้น ไม่ได้เด็ดขาดต้องช่วยกันแก้ความเข้าใจให้ถูกให้ได้ โดยทุกวิถีทาง

ตัวอย่างเรามีเพื่อนสนิทคนหนึ่งที่ไม่สุงสิงกับใคร นอกจากเราคนเดียว เขาไม่มีลูกเพราะเป็นหมัน แต่อยากมีลูกและบังเอืญขอเด็กมาเลี้ยงแต่เกิดได้คนหนึ่งเอาไปจดทะเบียนเป็นลูกแท้ของตนกับสามีที่จดทะเบียนสมรสเรียบร้อย  ทุกคนเชื่อหมดว่าเป็นลูกแท้เว้นแต่เราคนเดียวที่รู้เบื้องหลังว่าเป็นลูกเอามาเลี้ยง สังคมล้วนแต่สำคัญผิดว่าเป็นลูกแท้เราควรเสือกปากบอนไปบอกชาวบ้านไหมว่าเขาเป็นเพียงลูกเลี้ยง ปล่อยให้สำคัญผิดกันอย่างนั้นต่อไปดีกว่ากระมัง

สมมุติอีกตัวอย่างหนึ่งเพื่อนสนิทคู่นั้นมีลูกแฝดและวันหนึ่งประสบอุบัติเหตุตายทั้งสามีและภรรยา  ส่วนฝาแฝดยังเล็กรอดตายอย่างปาฏิหาริย์แต่ก็มีปานเห็นได้เด่นชัดทั้งคู่ มีเศรษฐีเชียงใหม่เอาเด็กชายไปเลี้ยงเป็นลูกแท้และทายาทแต่ผู้เดียวของมรดกกองโต ฝ่ายเด็กหญิงไปเป็นลูกแท้และทายาทมรดกองโตของเศรษฐีภูเก็ต เราเป็นอาจารย์สอนปรัชญาที่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย วันหนึ่งเราพบว่ามีหนุ่มลูกเศรษฐีจากเชียงใหม่มาเข้าชั้นเรียนของเรา สาวลูกเศรษฐีภูเก็ตก็มาเข้าชั้นเดียวกัน เราเห็นปานก็แน่ใจได้ว่าทั้งสองเป็นลูกฝาแฝดของเพื่อนผู้วายชนม์ เราทำไม่รู้ไม่ชี้เพื่อรักษามารยาทอย่างดีและเห็นว่าเป็นเพียงความสำคัญผิดที่ดี ไม่เป็นพิษเป็นภัยแก่ผู้ใด แต่ต่อมาไม่นานเหตุการณ์กลับพลิกผันอย่างไม่น่าเชื่อทายาท 2 เศรษฐีเหนือใต้เกิดเป็นคู่รักกัน ความสำคัญผิดปรับตัวเป็นไม่ดีแล้วปล่อยไว้เช่นนั้นไม่ได้อีกต่อไป เพราะจะเป็นบาปทางศาสนา ส่วนซาตร์บอกว่าสำคัญผิดที่เลวจริงๆ ของมนุษย์ก็คือ ตามก้นคนอื่นแหละสบายดีทำให้มนุษยชาติป่วยต้องรีบแก้ไขด้วยหลัก 3 กล้า ก่อนจะสายเกินแก้เรื่องนี้ต้องขยายครั้งหน้า