rationalism เหตุผลนิยม
ผู้แต่ง : รวิช ตาแก้ว
ผู้ปรับแก้ : กีรติ บุญเจือ
ลัทธินี้เชื่อว่าข้อความใดจะเชื่อได้ว่าจริงนั้นต้องพิสูจน์ได้ด้วยวิธีนิรนัย การวางรากฐานปรัชญาแนวเหตุผลนิยม คือถือว่าเหตุผลเป็นมาตรการค้ำประกันความจริงแต่อย่างเดียว แม้งานของท่านเหล่านี้จะได้ผลไม่น่าพึงพอใจ แต่ความคิดของท่านนับว่ามีอิทธิพลต่อการศึกษาเรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน
สมัยนี้ใครจะฟังอะไรก็อยากจะฟังว่ามีเหตุผลอย่างไร ใครจะพูดอะไรก็อ้างว่าพูดด้วยเหตุผล แม้เด็ก ๆ ก็ใช้เหตุผลมากกว่าแต่ก่อนจะสั่งให้เด็กทำอะไรมักจะถูกย้อนว่า ทำไปทำไม
ถ้าเราบอกเด็กว่าวันหลังพบกันใหม่นะ เด็กอาจจะย้อนว่า วันหลังพบกันไม่ได้แล้ว มีแต่วันหน้าเป็นต้น เราชินกับความต้องการเหตุผลยิ่งขึ้นทุกทีโดยไม่รู้ตัว
อันที่จริงความต้องการเหตุผล ต้องการพิสูจน์ความรู้หรือความจริงที่เรายอมรับด้วยเหตุผลก็เป็นความต้องการของบรรดานักปราชญ์ยุคกลางอยู่แล้ว โดยเฉพาะอย่างยิ่งนักปรัชญาอัสสมาจารย์ (ดู scholasticism) แต่สมัยนั้นมุ่งสร้างระบบความรู้ คือพยายามเรียบเรียงความรู้ทุกอย่าง ทั้งทางโลกและทางธรรม ให้มีเหตุผลอ้างอิงถึงกันเป็นระบบเดียวและระบบเดียวทีแต่ละคนเชื่อนั้นก็มีหลายระบบ แล้วแต่ว่าจะใช้วิธีใดสร้างระบบให้เชื่อถือได้ เช่นใช้วิธีสหนัย (ดู coherence theory) ทฤษฎีมูลฐาน (ดู foundation theory) ทฤษฎีสมนัย (ดู correspondence theory)
เราต้องชมและขอบคุณนักคิดฝ่ายเหตุผลนิยมที่ได้ค้นหาวิธีการอันมีประโยชน์ให้แก่โลกมนุษย์ วิธีพิสูจน์ด้วยเหตุผลของท่านได้ผลักดันให้วิชาการต่าง ๆ ก้าวหน้ามาอย่างรวดเร็วและจะก้าวหน้าต่อไป ปัญญาของมนุษย์เราวิวัฒน์มาอย่างใหญ่หลวงในระยะสองสามร้อยปีให้หลังนี้ก็ต้องนับว่าเป็นหนี้บุญคุณแนวความคิดที่นักปรัชญากลุ่มนี้ได้วางไว้เป็นมรดก
