กระบวนทรรศน์ปรัชญาหลังนวยุคสายกลาง มองว่า แนวคิดเรื่องคุณธรรมแม่บท 4 (cardinal virtues)  ที่ได้รับการส่งเสริมตั้งแต่ยุคกรีก จนถึงยุคกลางนั้น แท้ที่จริงไม่ใช่แม่บทของคุณธรรม หรือหลักคุณธรรมแต่ละข้ออย่างองค์ 4 เพราะว่า cardinal แปลว่า บานพับ อย่างประตูทางเข้าร้านที่ต้องผลักตรงกลาง ซึ่งตีความได้ว่า เป็นประตูสำหรับให้พฤติกรรม (behavior) ต้องผลักเข้าไป เมื่อผลักเข้าไปได้พฤติกรรมนั้นจึงจะถือว่าเป็นคุณธรรม (virtue)

ดังนั้น ในการประยุกต์ใช้หลักคุณธรรมแม่บทนี้ ให้พิจารณาว่า ทั้ง 4 ข้อนี้เป็นองค์ประกอบของคุณธรรม ต้องใช้ในลักษณะของเกณฑ์ตัดสินคุณธรรม หมายความว่า คุณธรรมใดๆ จะถือว่าดึอย่างคุณธรรมได้ ต้องมี 4 ด้านนี้เป็นองค์ประกอบในการปฏิบัติแต่ละครั้ง เมื่อทำได้อย่างเหมาะสมต่อเนื่องจึงเป็นคุณธรรมของผู้นั้น (self-virtue) ได้แก่

พระครูโอภาสสราธิคุณ (ชาตรี อาสโภ) ;

 “พุทธธรรมาภิบาล” ปรากฏครั้งแรกในเอกสารการประชุมวิชาการระดับนานาชาติ The 8th conference of the United Nations Day of Vesak จัดขึ้น ณ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณ์ราชวิทยาลัย จังหวัดพระนครศรีอยุธยา โดย อุทัย สติมั่น (2554) ในหัวข้อ พุทธธรรมาภิบาลสำหรับผู้นำยุคโลกาภิวัฒน์  บนแนวคิดว่าการศึกษาหลักธรรมาภิบาลตามแนวคิดของ อุทัย สติมั่น เรียกว่า “พุทธธรรมาภิบาล” (Buddhist good governance) ซึ่งปรากฎในพระไตรปิฎก อัคคัญสูตร ทีฆนิกาย เกี่ยวกับกำเนิดมนุษย์ที่ไม่มีความแตกต่างทางชนชั้น (อุทัย สติมั่น, 2554 น.133) โดยมีทรรศนะว่า ธรรมาภิบาลแบบตะวันตกมีจุดอ่อนคือ เป็นแนวคิดแบบวัตถุนิยมหรือประโยชน์นิยม กระบวนการธรรมาภิบาลให้ความสำคัญกับผู้นำหรือผู้บริหารมากกว่าพนักงานหรือประชาชน รวมถึงโครงสร้าง มีการใช้กฎหมาย กฎบัตรหรือกติการ่วมเป็นเครื่องมือมากกว่าจะเริ่มต้นที่ภายในจิตใจซึ่งมีความละเอียดลึกซึ้ง โดยมองว่า ธรรมาภิบาลดังกล่าวมีลักษณะหยุดนิ่ง มุ่งเพียงสันติภาพภายนอก ไม่เอื้อต่อการเข้าถึงธรรมหรืออุดมคติที่สูงขึ้นไปอีก ในขณะที่พระพุทธศาสนามีอุดมการณ์และเป้าหมายสูงส่งและแก้ปัญหาได้อย่างยั่งยืนอย่างแท้จริง โดยสังฆสังคมเป็นต้นแบบแห่งพุทธธรรมาภิบาลและได้วิเคราะห์หลักพุทธธรรมาภิบาลตามกรอบธรรมาภิบาล 6 ประการโดยจัดกลุ่มตามกรอบแนวคิดเชิงระบบ กับพุทธธรรมาภิบาลตามหลักมรรคมีองค์ 8 อีกด้วย

ผศ.(พิเศษ) ดร.เอนก สุวรรณบัณฑิต

การพัฒนาคุณภาพชีวิตเป็นเป้าประสงค์ตามแนวทางกระบวนทรรศน์ปรัชญาหลังนวยุคสายกลาง คุณภาพชีวิตอย่างหนึ่งที่สำคัญในแนวคิดนี้ก็คือ การอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุขของผู้คนในสังคมที่มีความหลากหลายทางความคิด ความเชื่อ ขนบธรรมเนียม วัฒนธรรม จนถึงระดับพหุวัฒนธรรม อันเป็นการยอมรับการมีอยู่ของวัฒนธรรมย่อยในฐานะค่านิยม ขนบธรรมเนียมของกลุ่มชาติพันธุ์ กลุ่มคน สังคมและประเทศ โดยที่สอดคล้องและอยู่ร่วมกับวัฒนธรรมหลักได้อย่างสงบสุข ทั้งนี้ มนุษย์หวังในความสุขสงบสันติ จึงควรทบทวนตนเอง ย้อนพิจารณาประสบการณ์ต่างๆ ที่ผ่านมาในชีวิต หาจุดที่สงบสุข หรือจุดที่ตนมีสันติที่ชัดเจน แล้ววางเป็นภาพจำหรือภาพตัวแทนเพื่อกำหนดแนวทางของการมีใจที่จะดำรงความสันติและร่วมมือในการสร้างสันติภาพแก่โลก

ผศ.(พิเศษ) ดร.เอนก สุวรรณบัณฑิต:

เมื่อมนุษย์สามารถอยู่รอดเป็นชีวิตได้แล้ว ก็ย่อมต้อง อะไรมีเป้าหมายที่มาจากสัญชาตญาณคือ ไม่ได้คิดเองแต่ธรรมชาติผลักดันให้ทำเพราะมีเป้าหมายตามสัญชาตญาณเพื่อเอาตัวรอดและการดำรงอยู่ของมนุษยชาติ มนุษย์ก็จะกระทำสิ่งนั้น อาจถูกผิด ดีชั่ว หรือไม่ยังไม่ต้องพิจารณาเพราะในระดับนี้ยังไม่มีปัญญาพิจารณาได้ มนุษย์ต้องเรียนรู้จนมีปัญญา เมื่อมีปัญญามนุษย์ก็จะมีเป้าหมายจากปัญญาของตนเองที่เข้าใจตนเองซึ่งจะแตกต่างกันไปตามบุคคล

บรรพตี รำพึงนิตย์

จากการศึกษาค้นคว้าหลักธรรมในปรัชญาปารมิตาหฤทัยสูตร พบว่ามีหลักธรรมที่สามารถนามาประยุกต์ใช้ให้เกิดประโยชน์กับบุคคลและสังคมได้ในหลายด้าน ประการแรกคือ ฝึกให้ผู้ปฏิบัติคิด วิเคราะห์ แยกแยะ ปัญหาที่เข้ามาในชีวิตอย่างได้อย่างมีสติด้วยการใช้ปัญญาพิจารณา มีวิจารณญาณ พิจารณาทุกสิ่งอย่างสุขุมรอบคอบตามความเป็นจริง และยังฝึกให้เป็นผู้มีใจเมตตามีความกรุณา ซึ่งลักษณะสำคัญของปรัชญาปารมิตาที่นำมาประยุกต์ใช้ในการพัฒนาคุณภาพชีวิต